Δήμος Πωγωνίου

Στην είσοδο του χωριού, στο Καλπάκι, βρίσκεται η σπηλιά όπου ήταν το στρατηγείο του Διοικητή της 8^ης Μεραρχίας κατά την διάρκεια του πολέμου. Την είσοδο της σπηλιάς κοσμεί η προτομή του Χαράλαμπου Κατσιμήτρου, που με την πίστη του να υπερασπιστεί την γραμμή αμύνης Ελαίας – Καλαμά καθήλωσε τις εχθρικές δυνάμεις στο Καλπάκι και δημιούργησε το αθάνατο έπος του 1940.

 

• 
• 
• 
•  

Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται το «πουρνάρι του Αγίου Κοσμά» με την μαρμάρινη επιγραφή “εδώ μίλησε ο άγιος Κοσμάς το 1776”. Τότε είχε διδάξει τους κατοίκους των Δολιανών και τους συνέστησε να χτίσουν στο κέντρο του χωριού μια εκκλησία. Πράγματι η κεντρική εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στην γέννηση της Θεοτόκου, χτίστηκε το 1790 με χρήματα του Αλή Πασά.

Στην είσοδο του Καλπακίου υπάρχει το Πολεμικό Μουσείο του 1940. Οι στρατιώτες ως ξεναγοί είναι πάντα πρόθυμοι να λύσουν τις απορίες των επισκεπτών, αλλά και να φρεσκάρουν την μνήμη τους σχετικά με τα γεγονότα του πολέμου. Στο μουσείο υπάρχει τεράστιος χάρτης με τις θέσεις των αντιπάλων και την εξέλιξη των μαχών. Εκεί επίσης δίνεται η δυνατότητα στους επισκέπτες του μουσείου, να δουν όπλα του πολέμου και άλλα εκθέματα της εποχής. Ένα ενδιαφέρον έκθεμα του μουσείου είναι ο κινητήρας από ένα αεροπλάνο PETZETEL, πολωνικής κατασκευής, του υποσμηναγού Ιωάννη Σακελλαρίου, ο οποίος σκοτώθηκε ύστερα από άνιση αερομαχία με τέσσερα ιταλικά αεροπλάνα.

• 
• 
• 
• 
•  

Στην βορειανατολική άκρη της πεδιάδας του Καλπακίου, κοντά στις πηγές του ποταμού Καλαμά, έχει εντοπιστεί και ανασκάπτεται από το Υπουργείο Πολιτισμού / 8 Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων μια από τις ποιο ενδιαφέρουσες ηπειρωτικές αρχαιολογικές θέσεις, ιδιαίτερα σημαντική για την ιστορία της περιοχής κατά τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους, τη μεταβατική δηλαδή, περίοδο κατά την οποία η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μετασχηματίστηκε σε Βυζαντινή, από τον 4 έως τον 7^o αιώνα μ.Χ. Η περιοχή, εκείνη την περίοδο, αποτελούσε τμήμα της ρωμαϊκής επαρχίας της Παλαιάς Ηπείρου και διοικητικά εξαρτιόταν από την πρωτεύουσα της επαρχίας, τη Νικόπολη.
Η θέση, γνωστή με την ονομασία Οπάγια, ανήκει σήμερα στο συνοικισμό Αγίου Γεωργίου Δολιανώνν και το κέντρο της εντοπίστηκε λίγα μέτρα νότια από τη γέφυρα του Καλαμά, σε σημείο όπου ο ποταμός χωρίζεται στα δυο και δημιουργεί μια στενή λωρίδα στεριάς, μια μικρή νησίδα ανάμεσα στις δυο κοίτες του. Αυτή ακριβώς η νησίδα αποτελεί τον πυρήνα του αρχαιολογικού χώρου και φιλοξενεί τα σημαντικότερα ευρήματα. Οι αρχαιολογικές έρευνες έχουν οδηγήσει στον εντοπισμό δύο βασιλικών, δηλαδή δυο εκκλησιών της παλαιοχριστιανικής εποχής καθώς και ενός πύργου οχύρωσης. Λείψανα διάφορων άλλων κτηρίων, άγνωστης προς το παρόν μορφής και χρήσης έχουν εντοπιστεί σε ολόκληρη την έκταση της νησίδας. Όλα τα μνημεία σώζονται σε ελάχιστο ύψος, πολλές φορές μόλις στο επίπεδο θεμελίωσης. Από την συνολική έκταση το χώρου, που φτάνει τα 20 στρέμματα, μόνο ένα ελάχιστο τμήμα έχει ανασκαφεί, κυρίως στο χώρο της Βασιλικής Α.
Βασιλική  Α
Το μόνο ανασκαμμένο μνημείο του χώρου βρίσκεται στο βορειότερο τμήμα της νησίδας. Είναι ένας χριστιανικός ναός που ακολουθεί τον κυρίαρχο αρχιτεκτονικό ρυθμό των παλαιοχριστιανικών χρόνων, αυτόν της βασιλικής. Συγκεκριμένα, πρόκειται για μια τρίκλιτη βασιλική, με τριμερές εγκάρσιο κλίτος στα ανατολικά και νάρθηκα στα δυτικά. Όλα τα δάπεδα του ναού, συνολικής έκτασης 330 τ.μ., είχαν αρχικά ψηφιδωτή διακόσμηση, από την οποία σήμερα σώζονται γύρω στα 200 τ.μ. Σε καλή κατάσταση διατηρήθηκαν τα ψηφιδωτά του νάρθηκα και του δυτικού κυρίως τμήματος του κυρίως ναού ενώ έχουν καταστραφεί σχεδόν ολοσχερώς τα δάπεδα του Ιερού.
Βασιλική B
Γύρω στα 50 μ. νότια της Βασιλικής Α διακρίνεται τμήμα ισχυρής τοιχοποιίας που φτάνει σε ύψος έως 50 εκ. πάνω από την επιφάνεια του εδάφους. Ο καθαρισμός των ερειπίων απέδειξε ότι πρόκειται για τμήμα αψίδας Ιερού, η οποία ανήκει σε έναν δεύτερο παλαιοχριστιανικό ναό. Αν και για τον καθορισμό του ακριβούς αρχιτεκτονικού τύπου και της έκτασης του μνημείου απαιτείται πλέον συστηματική ανασκαφική έρευνα, από τα ορατά λείψανα γίνεται φανερό ότι πρόκειται για μια μεγάλων διαστάσεων βασιλική, πιθανώς μεγαλύτερης έκτασης από την Βασιλική Α. Όπως και η Βασιλική Α, διαθέτει ενισχυτικές αντηρίδες στο εξωτερικό της αψίδας ενώ δείγματα ψηφιδωτών δαπέδων αποκαλύφθηκαν στο ανατολικό τμήμα της, είναι δε πολύ πιθανόν ανάλογη διακόσμηση να υπάρχει και στα υπόλοιπα δάπεδα του μνημείου.
Πύργος
Στο νοτιότερο άκρο του αρχαιολογικού χώρου, δίπλα ακριβώς στην ανατολική κοίτη του ποταμού, υψωνόταν ένας οκταγωνικός πύργος οχύρωσης. Από τον πύργο, σώζεται μόνο η κατώτερη στάθμη θεμελίωσής του. Γίνεται ωστόσο φανερό ότι πρόκειται για μια ισχυρή αμυντική κατασκευή, η οποία μάλιστα συνδεόταν με τείχος, τμήματα του οποίου εντοπίστηκαν τόσο στην δυτική πλευρά του πύργου, όσο και στην ανατολική, όπου σήμερα χάνεται μέσα στην κοίτη του ποταμού. Η ακριβής πορεία του τείχους δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί ούτε φυσικά η έκταση του χώρου που περιέκλειε, ωστόσο η ύπαρξή ισχυρής οχύρωσης κάνει πλέον φανερό ότι στον αρχαιολογικό χώρο της Οπάγιας Δολιανών έχει εντοπιστεί ένα σημαντικό τειχισμένο οικιστικό σύνολο.

Το μνημείο του Μαχητή βρίσκεται στην βόρεια πλευρά του Καλπακίου, σε λόφο κατάλληλα αναπλασμένο από τον Δήμο. Στην βάση του αγάλματος έχουν εναποτεθεί τα οστά των νεκρών του πολέμου. Εκεί κάθε χρόνο στην επέτειο της 28 ^ης Οκτωβρίου αποδίδεται φόρος τιμής στους πεσόντες ήρωες του πολέμου και γίνεται και κατάθεση στεφάνων. Η πρόσβαση στο μνημείο είναι πολύ εύκολη, αφού υπάρχει δρόμος που ανεβαίνει στον λόφο όπου έχει στηθεί το άγαλμα

• 
• 
•  

Η περιοχή του Καλπακίου κατοικήθηκε πολύ παλιά από Έλληνες, οι οποίοι κατέβηκαν από τον βορρά πριν κατέβουν νοτιότερα. Οι αρχαιολόγοι έχουν βρει κιβωτιόσχημους τάφους της Υστεροελλαδικής περιόδου (χρονολογούνται περίπου στο 1200π.Χ.). Από εκεί έχουν ανασύρει χάλκινες αιχμές δοράτων και ακόντιων, μικρά καμπυλωτά μαχαίρια, πήλινα αγγεία, κοσμήματα και περιδέραια. Μερικά από τα ευρήματα ήρθαν από τον βορρά, από την περιοχή του Δούναβη, κάποια άλλα από τον νότο από μυκηναϊκά εργαστήρια, και τα υπόλοιπα ήταν ντόπιας κατασκευής. Αυτό δείχνει ότι οι αρχαίοι κάτοικοι της περιοχής είχαν ανοιχτή επικοινωνία, τόσο με τον βορρά όσο και με τον μυκηναϊκό κόσμο νοτιότερα. Η μυκηναϊκή επίδραση εντοπίζεται κυρίως στον οπλισμό. Τα ευρήματα αυτά μπορεί κάποιος να τα δει στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων

Κοντά στο χωριό Κάτω Ραβένια περνά ο ποταμός Γορμός, που είναι παραπόταμος του ποταμού Καλαμά. Φτάνοντας στο ποταμό θα δείτε πινακίδα που γράφει «Γέφυρα Αγίων». Αμέσως μετά την γέφυρα, δίπλα στο ποτάμι, βρίσκεται η τοποθεσία που οι κάτοικοι της περιοχής ονομάζουν «Αγιούς», μια πανέμορφη τοποθεσία που μένει αξέχαστη στους επισκέπτες. Ο επισκέπτης μπορεί να περπατήσει στις όχθες του Γορμού και να θαυμάσει τον ψηλό βράχο που υψώνεται απέναντι από το ποτάμι, με την μικρή σπηλιά, η οποία βρίσκεται ψηλά στον βράχο. Την σπηλιά αυτή την χρησιμοποιούσαν ως σκήτη ευσεβείς καλόγεροι του παρελθόντος.

Δυτικά, πάνω από το χωριό στο «Καστρί», μισή ώρα με τα πόδια, σώζονται ερείπια αρχαίου κάστρου των Μολλοσών .Θέση από την οποία επόπτευαν και έλεγχαν το εύφορο λεκανοπέδιο του Καλαμά, αλλά και τις όποιες διαθέσεις του άλλου ηπειρωτικού φίλου , των Χαόνων. Ο τρόπος χτισίματος είναι ο ίδιος με της Δωδώνης και είναι το τελευταίο από μια σειρά παρόμοιων από την Δωδώνη έως εδώ διάστημα. Περιγραφή και εικόνα ,ύστερα aπό αυτοψία, παραθέτει στο βιβλίο του ο διακεκριμένος καθηγητής N. Hammond, "Epirus" Oxford 1967. Εδώ ο Αραβαντινός, τοποθετεί την πόλη Βούνειμα «κληθείσαν ούτω δια το νέμεσθαι, βόας εξαιρέτους εν τη θέση ταύτη», επειδή γειτονεύει με την απέναντι Τράμπυα στη θέση της Παλαιογκρίμπιανης, συμφωνώντας έτσι με το Στέφανο Βυζάντιο, ο οποίος τοποθετεί τα Βούνειμα «πόλιν της Ηπείρου πλησίον της Τραμπύας», τα οποία «Λαβών χρησμόν ο Οδησσεύς ελθών προς άνδρας, οι ουκ οίασι, βούν ουν θύσας έκτισε »

Η εκκλησία αυτή είναι η κεντρική του χωριού και η ογκοδέστερη από ολες τις άλλες. Χτιστηκε το 1781 και ο ευρύχωρος νάρθηκάς της χρησιμοποιούνταν ως το 1929 ως διδακτήριο με τρείς δασκάλους Ο γυναικωνίτης του ναού διαμορφώθηκε κατάλληλα και μετατράπηκε σ’ ένα πολύ αξιόλογο Εκκλησιαστικό Μουσείο, όπου  σε ειδικές καλαίσθητες προθήκες, φυλάσσονται ασφαλισμένα εκκλησιαστικά μνημεία (εικόνες, ιερά σκεύη, βιβλία κ.λ.π.)και είναι στη διάθεση των επισκεπτών  να τα προσκυνήσουν, να τα  θαυμάσουν, να τα απολαύσουν

 

 

Ο μύλος των Κουκλιών είναι ο μόνος μύλος που εντοπίζεται μέσα στο χωριό. Υπάρχουν προς το παρόν τρία μονοπάτια γύρω από το χωριό. Ένα από αυτά αφορά την αξιοποίηση του νερού και περιλαμβάνει το μύλο.