Διαχειριστής
Ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου (1873) στην Πωγωνιανή
Ο ναός του Αγίου Νικολάου είναι η κεντρική εκκλησία της Πωγωνιανής. Εσωτερικά έχει δεκαπέντε τρούλους, οι οποίοι στηρίζονται στους εξοιτερικούς τοίχους και σε δώδεκα κίονες. Χτίστηκε το 1873 όπως φαίνεται από επιγραφή ενσιυματωμένη με τεμάχια κεραμιδιών στη νότια πλευρά του ναού.
Η ιερά μονή Μακρυαλέξη (1585) στην Κάτω Λάβδανη
Η μονή Μακρυαλέξη βρίσκεται κοντά στο χωριό Κάτω Λάβδανη, μεταξύ του χωριού αυτού και των χωρίων Αγία Μαρίνα και Κουρεμάδι, σε υψόμετρο 1100 μ. Είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, η οποία όμως δεν επιβεβαιώνεται ιστορικά, χτίστηκε τον 7ο αιώνα επί Κωνσταντίνου Πωγωνάτου, ή τον 11ο αιώνα (1068) από κάποιον Αλέξη ή Μακραλέξη. Στη νότια πλευρά της σώζεται επιγραφή, η οποία φέρει τη χρονολογία 1585. Ίσως πρόκειται για το έτος ιδρύσεως της Μονής. Το καθολικό είναι ένας απλός τετρακίονος ναός με στενό νάρθηκα και πεσσοστήρικτο χαγιάτι στην ίδια πλευρά. Ο τρούλος είναι οκτάπλευρος με αντίστοιχα μικρά ανοίγματα. Εσωτερικά ο ναός έχει πολλές τοιχογραφίες. Στο ναό υπήρχαν και φορητές εικόνες, δύο από αυτές (Χριστός ένθρονος και Παναγία Βρεφοκρατούσα ένθρονη) έχουν μεταφερθεί στο Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων και φέρουν χρονολογία 1593. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το βημόθυρο του ναού και μία εικόνα του τέμπλου, που εκτίθενται κι αυτά στο Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων.
Η μονή είχε 20 κελιά και 70 μοναχούς. Είχε επίσης μεγάλη περιουσία σε ζώα και χωράφια. Σήμερα από τη μονή σώζεται το καθολικό και τμήμα κελιών στη βορειοανατολική γωνία
Ο ιερός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1620) στο Δελβινάκι
Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται στο κέντρο του Δελβινακίου. Χρονολογείται στο 1620, ενώ το 1812 έγινε επέκταση του. Στο εσωτερικό του ναού υπάρχουν αξιόλογες τοιχογραφίες, οι οποίες ανακαλύφθηκαν πρόσφατα και χρονολογούνται από το 1646. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο (1850) είναι δείγμα μοναδικής τέχνης.
Στο εσωτερικό του ναού φυλάσσονται αξιόλογες φορητές εικόνες που χρονολογούνται στο 1620, ιερά ευαγγέλια -το παλαιότερο ανάγεται στο 1645- και ιερά σκεύη άλλων εκκλησιών και μοναστηριών της ευρύτερης περιοχής του Πωγωνίου.
Ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου (1791) στη Βήσσανη
Η ιερά μονή Άβελ (1770) στη Βήσσανη
Δεξιά από το δρόμο που οδηγεί από τη Βήσσανη στα Φραστανά, και μέσα σε δάσος, βρίσκεται η μονή Άβελ που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Πήρε το όνομα της από κάποιο γαιοκτήμονα Άβελη που χρηματοδότησε την ανέγερση της. Ο ναός ανήκει στον αγιορείτικο τύπο με νάρθηκα, και στη ΝΔ. γωνία του βρίσκεται το κωδωνοστάσιο. Τη μοναδική πληροφορία για τη χρονολόγηση του μνημείου την παρέχει η κτητορική επιγραφή σύμφωνα με την οποία ο ναός χτίστηκε και ιστορήθηκε το 1770. Οι αγιογραφίες διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Η αγιογράφηση είναι έργο των Χιοναδιτών ζωγράφων Κωνσταντίνου και Μιχαήλ του Μιχαήλ. Τον εσωτερικό διάκοσμο του ναού έρχεται να συμπληρώσει το τέμπλο από επιχρυσωμένο ξύλο καρυδιάς, το οποίο μοιάζει με το τέμπλο του Αγίου Νικολάου της Βήσσανης, και πιστεύεται ότι έγινε από τους ίδιους τεχνίτες. Η ομοιότητα αυτή οδηγεί επίσης στο συμπέρασμα ότι προγενέστερα υπήρχε άλλο τέμπλο, κατασκευασμένο πιθανόν ταυτόχρονα με την αγιογράφηση, το οποίο για κάποιον λόγο αντικαταστάθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα. Ο περίβολος της μονής έχει σημεία οχύρωσης.
Οι αρχαιολογικοί χώροι στις θέσεις Παλιούρια και Πλάσι Παλαιόπυργου
Στις θέσεις Παλιούρια και Πλάσι Παλαιόπυργου ανακαλύφθηκαν δύο συνοικισμοί της πρώιμης εποχής του σιδήρου με τα νεκροταφεία τους. Βρίσκονται στη δεξιά όχθη του ποταμού Γορμού σε απόσταση 3 χλμ. από τη θέση Γκλάβα.
Ο αρχαιολογικός χώρος στη θέση Γκλάβας
Τα ερείπια της αρχαίας πόλης Ατιντάνια στα Κτίσματα
Στην κοιλάδα του Δρίνου, στην περιοχή του Δημοτικού Διαμερίσματος Κτισμάτων και στην θέση "Μαγούλα", έχουν ανευρεθεί αρχαίοι τάφοι αγνώστου χρονολογικής τοποθέτησης. Στην περιοχή αυτή ο Ν. Hammond τοποθετεί την πόλη Ατιντάνια της αρχαίας Ηπείρου. Οι κάτοικοι της περιοχής αναφέρονται από τον Θουκυδίδη ως σύμμαχοι των Μολοσσών, και στη συνέχεια των Ρωμαίων.
Στο βορειότερο άκρο του λόφου όπου εκτείνονται τα σύγχρονα Κτίσματα και πίσω από το δημοτικό σχολείο υπάρχουν ίχνη αρχαίων θεμελίων. Στην περιοχή όπου βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Νικολάου υπάρχει οχυρωμένη ακρόπολη. Στη βόρεια πλευρά της ακρόπολης ανακαλύφθηκαν τα θεμέλια μεγάλου ελληνιστικού οικοδομήματος, το οποίο ακολουθεί τον τύπο των μεγάλων ελληνιστικών οικιών. Τα λείψανα του αρχαίου κάστρου και τα ερείπια των άλλων κτισμάτων βοηθούν τον επισκέπτη να προσεγγίσει τον αρχαίο πολιτισμό της περιοχής.
Μουσικοχορευτική Παράδοση
Η μουσικοχορευτική παράδοση του Πωγωνίου είναι πλούσια κι έχει τη δική της ιδιομορφία, που οφείλεται σε ιστορικούς, κλιματολογικούς, ανθρωπολογικούς, κοινωνιολογικούς και άλλους παράγοντες.
Το πολυφωνικό τραγούδισμα "a capella" είναι παράδοση με αρχαίες ρίζες. Έχει ομαδικό και φωνητικό χαρακτήρα και στηρίζεται στις ανημίτονες πεντατονικές μουσικές κλίμακες. Το πολυφωνικό τραγούδι αποτελείται από δύο, τρεις και τέσσερις φωνές (παρτής - γυριστής - κλώστης ή ρίχτης, που σολάρουν, και ομαδικό ισοκράτημα). Παρόλο που το πολυφωνικό τραγούδισμα συρρικνώνεται, ακόμα και σήμερα δρουν πολυφωνικά σχήματα με πρωτότυπες μελωδίες και εξαιρετική μουσική συνήχηση (Κτίσματα - Πωγωνιανή - Παρακάλαμος κ.α.).
Η κομπανία (ζυγιά) είναι το μικρό μουσικό σύνολο που αρχίζει την καλλιτεχνική πορεία του από τα μισά του εικοστού αιώνα, και γίνεται η σημαντικότερη έκφραση στην οργανική μουσική της περιοχής, όπως και σε πολλές άλλες περιοχές της χώρας. Αποτελείται από το κλαρίνο, το βιολί, το λαούτο και το ντέφι. Συνήθως συμμετέχει και τραγουδιστής. Εκτός από τη συνοδεία των τραγουδιών (μονοφωνικά, ομοφωνικά, πολυφωνικά) και των χορών, ερμηνεύει αυθεντικά τα μοιρολόγια και τους σκάρους που είναι πολυφωνικές λαϊκές φόρμες βασιζόμενες στον αυτοσχεδιασμό και στις παραλλαγές παραδοσιακού ύφους. Είναι γνωστές σε όλη την Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό, οι κομπανίες, από γενιά σε γενιά, των Μπατζαίων, των Νταλιαίων, των Χαρισιάδων, των Χαλκιάδων κ.ά.
Οι χοροί εκφράζουν πολλές πλευρές της ΐ|Λΐχής των Πωγωνήσιων. Οι τραγουδιστοί χοροί είναι πιο αρχαίοι. Χορεύονται από τα δύο φύλα ξεχωριστά ή μαζί, με μεγαλοπρεπές βήμα και πρωτότυπο τραγούδισμα, κυρίως ομοφωνικό. Στον χώρο και στον χρόνο πολλοί από αυτούς εξελίχθηκαν σε χορούς τραγουδιστούς με συνοδεία μουσικών οργάνων. Οι περισσότεροι χοροί συνοδεύονται από κομπανία, όπου τα χορευτικά τραγούδια αναπτύσσονται με οργανικές παραλλαγές ή όλος ο χορός βασίζεται σε αυθεντικές οργανικές μελωδίες. Όλοι οι χοροί εξελίσσονται πιο πολύ με απλά διμερή ή τριμερή μουσικά μέτρα, σπανίως με μικτά. Οι χοροί είναι πάντα κυκλικοί και με πλούσιο χορο-γραφικό περιεχόμενο. Οι χορεχπικές κινήσεις γίνονται πιο όμορφες χάρη στην ποικιλία των παραδοσιακών στολών. Οι πιο γνωστοί είναι οι χοροί "Στα δύο" και "Στα τρία" (βήματα). Έτσι ο διάο "Πωγωνήσιος" έχει ξεπεράσει από καιρό όχι μόνο τα σύνορα της περιοχής, αλλά και της Ελλάδας